Γενικές πληροφορίες: Στην κορυφή του Λόφου Φιλοπάππου, θα συναντήσουμε το μνημείο από τον οποίο και πήρε το όνομα του σήμερα ολόκληρη η περιοχή. Και βεβαίως τονίζεται το "σήμερα", καθώς παλαιότερα ο λόφος ονομαζόταν "Μουσαίον", κοινώς Μουσείον. Ο Παυσανίας μας πληροφορεί πως εδώ έζησε και τάφηκε ο Μουσαίος, μεγάλος και σημαντικός ποιητής που γεννήθηκε κατά τους μυθικούς χρόνους, εξού λοιπόν και το προγενέστερο όνομα της περιοχής. Βέβαια δεν ξεχνάμε πως ο συγκεκριμένος λόφος, ο οποίος είναι ο ψηλότερος εκ των τριών που βρίσκονται γύρω από την Ακρόπολη, ήταν αφιερωμένος στις Μούσες, άλλος ένας σημαντικότατος λόγος λοιπόν, για να έχει αυτήν την ονομασία.

Ιστορία: Όπως είναι γενικά γνωστό, στην αρχαία Αθήνα απαγορεύονταν οι ταφές εντός των τειχών. Ο λόφος του Φιλοπάππου συμπεριλήφθηκε από τον 5ο αιώνα π.Χ. εντός του Θεμιστόκλειου τείχους, οπότε και δικαιολογείται προφανώς η ταφή του ποιητή Μουσαίου στο σημείο. Στα Ρωμαϊκά χρόνια βέβαια, οι κανόνες αλλάζουν στα μέτρα των δυνατών. Ένας εξ' αυτών, ο Γάιος Ιούλιος Αντίοχος Επιφανής Φιλόπαππος, ο οποίος και ήταν εγγονός του Αντιόχου του Δ' του Επιφανούς και άρα ελληνικής καταγωγής, είχε αναλάβει διάφορα αξιώματα και είχε κερδίσει την εύνοια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα λόγω και της αριστοκρατικής του καταγωγής. Η ταφή του θα πραγματοποιηθεί στην κορυφή του λόφου των Μουσών όταν πεθάνει στα τέλη του πρώτου τετάρτου του 2ου μ.Χ. αιώνος, και ταυτόχρονα θα ανεγερθεί στο σημείο ένα εντυπωσιακό Μαυσωλείο που θα "κυριαρχήσει" κυριολεκτικά την περιοχή. Αυτό δεν είναι άλλο από το Μνημείο του Φιλοπάππου, το οποίο ναι μεν δεν πρόκειται για ένα "μνημείο" με τη γενική έννοια του όρου, ωστόσο αποτελεί ταφικό μνημείο, μη αποκλείοντας τη λανθασμένη εντύπωση, πως κανονικά δεν θα έπρεπε να αποκαλείται έτσι.

Αρχιτεκτονική: Καταρχάς, χρειάζεται να σημειωθεί πως σήμερα σώζεται μόνο ένα μικρό μέρος του συνόλου του ταφικού μνημείου. Θεωρείται πως σωζόταν ως τον 15ο αιώνα ακέραιο, καθώς ο περιηγητής Κυριάκος Αγκωνίτης αναφέρεται σε αυτό στα απομνημονεύματα του, κατά την επίσκεψη του εκείνα τα χρόνια. Ως εκ τούτου, η καταστροφή του προσδιορίζεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αφού ταυτοχρόνως οι έρευνες δείχνουν, πως τμήματα του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Μιναρέ που θα ανεγερθεί ακριβώς απέναντι, στον Παρθενώνα.

Ειδικότερα, σήμερα σώζεται ένα τμήμα της πρόσοψης, το οποίο κοιτά προς τα βόρεια και πιο συγκεκριμένα προς την Ακρόπολη και η βάση που είναι κατασκευασμένη από πωρόλιθο. Καλό είναι να μελετηθεί η αρχιτεκτονική του αναλυτικά καθώς το σωζόμενο μέρος παραπέμπει περισσότερο σε ένα σύνολο-σύμπλεγμα αγαλμάτων-μνημείου, παρά σε αυτό που ήταν στην πραγματικότητα. Το ύψος του λοιπόν φτάνει τα 12 μέτρα, το μήκος του τα 9.80 μέτρα και το πλάτος του τα 9.30 μέτρα. Η πρόσοψη αποτελούσε τελικά τον εξωτερικό τοίχο της βορινής πλευράς ενός δωματίου 9x7x5 μέτρων, του νεκρικού θαλάμου, ο οποίος θα φιλοξενήσει τη σαρκοφάγο του νεκρού και σήμερα δεν σώζεται. Σε αυτό ακριβώς το δωμάτιο μπορούσε κανείς να φτάσει μέσω μιας κλίμακας, μιας σκάλας δηλαδή η οποία και ανέβαινε προς τα πάνω. Αναφορικά με την πρόσοψη, στο κάτω μέρος υπάρχει η πώρινη κρηπίδα, ακριβώς πάνω η ζωφόρος που είναι γνωστή ως 1η ζώνη και στην οποία απεικονίζεται ο Φιλόπαππος σε άρμα συνοδεία ραβδούχων και ακριβώς πάνω οι Κόγχες με τα αγάλματα, γνωστή και ως 2η ζώνη, στις οποίες συναντάμε από αριστερά προς δεξιά, τον παππού του Φιλοπάππου, τον ίδιο τον Φιλόπαππο και τον ιδρυτή της Δυναστείας. Όλη η Δεξιά πλευρά της 2ης ζώνης και του μεγαλύτερου μέρους της 1ης ζώνης δεν σώζεται στις μέρες μας.

Καθώς υπάρχει ένα μπέρδεμα με την καταγωγή των μαρμάρων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Μνημείου, αποσαφηνίζεται πως στο σύνολο τους αποτελούν λευκό πεντελικό μάρμαρο, εκτός από τις πλάκες που επένδυσαν τον πωρόλιθο και οι οποίες προέρχονται από τον Υμηττό. Είναι σαφές πως δεν έχει φτιαχτεί με μια συγκεκριμένη τεχνοτροπία τελικά, αλλά δέχεται επιρροές από την Ρώμη, την Ελλάδα και φυσικά την Ανατολή.

Επιγραφές: Ο Κυριάκος ο Αγκωνίτης όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, γράφει στα απομνημονεύματα του για το μνημείο, χαρίζοντας μας πληροφορίες που δεν θα είχαν σωθεί χωρίς τη συνδρομή του. Μια σημαντική πληροφορία που μας δίνει αφορά και τις επιγραφές που υπήρχαν κάτω και γύρω από τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στις κόγχες. Ποιες είναι αυτές;

• Φιλόπαππος Επιφανούς Βησαιεύς (κάτω από την κεντρική κόγχη) - Φιλόπαππος γιος του Επιφανούς, εγγεγραμμένος πολίτης στο δήμο της Βήσης των Αθηναίων (Το όνομα που έφερε ο Φιλόπαππος στην αρχαία Αθήνα).
• Βασιλεύς Αντίοχος Φιλόπαππος Βασιλέως Επιφανούς Αντιόχου (δεξιά της κεντρικής Κόγχης) - Βασιλιάς Αντίοχος Φιλόπαππος γιος του Βασιλιά Αντιόχου του Επιφανούς (Το όνομα του Φιλοπάππου ως ελληνικής καταγωγής πρίγκηπας με τίτλο Βασιλέως).
• C. Iulius C. f. Fab Antiochus Philopappus cos. frater Arvalis allectus inter praetorios ab Imp Caesare Nerva Traiano Optumo Augusto Germanico Dacico (αριστερά της κεντρικής κόγχης) - Γάιος Ιούλιος Αντίοχος Επιφανής Φιλόπαππος, γιος του Γάιου, από τη φυλή των Φαβίων, μέλος του ιερατικού σωματείου των Αρουραίων αδελφών, αναγνωρίστηκε Πραιτωριανός από τον Αυτοκράτορα Καίσαρα Νέρβα Τραϊανό Σεβαστό Αύγουστο Γερμανικό Δάκικο (Το όνομα του Φιλοπάππου ως Ρωμαίος πολίτης και η ιδιότητα του).
• Βασιλεύς Αντίοχος Βασιλέως Αντιόχου (Κάτω από την αριστερή κόγχη) - Βασιλιάς Αντίοχος γιος του Βασιλέα Αντιόχου (Ο παππούς του Φιλοπάππου).
• Βασιλεύς Αντίοχος Σέλευκος Νικάτωρ (Κάτω από την δεξιά κόγχη) - Βασιλιάς Σέλευκος ο Νικάτωρ γιος του Αντιόχου (Ο ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών).

Πληροφορίες: Η ελληνική ιστορία διδάσκεται με έναν παράδοξο τρόπο σήμερα, ώστε πολλές φορές, αν όχι σχεδόν πάντα, να μην έχουμε μια πλήρη εικόνα για τα όσα παρατηρούμε ή γνωρίζουμε. Αξίζει λοιπόν να σημειωθεί πως ναι μεν το μνημείο του Φιλοπάππου πρόκειται για ένα μνημείο Ρωμαϊκής εποχής, αφορά όμως έναν Έλληνα, ο οποίος και καταγόταν από την Κομμαγηνή! Το γεγονός πως βρίσκεται εγγεγραμμένος ως Ρωμαίος πολίτης είναι απόλυτα λογικό, τη στιγμή που το βασίλειο της Κομμαγηνής θα καταλυθεί, πέφτοντας έτσι στα χέρια των Ρωμαίων. Τέλος, ο τελευταίος βασιλιάς αυτού του βασιλείου, ο παππούς του Φιλοπάππου Αντίοχος ο Δ' ο Επιφανής και ο Αντίοχος ο Δ' ο Επιφανής από το Βασίλειο των Σελευκιδών, είναι δύο τελείως διαφορετικά πρόσωπα, αφού ο πρώτος έζησε μεταγενέστερα, σε περιοχή ωστόσο που έχει σχέση προφανώς με τους Σελευκίδες.

Περιοχή: Αθήνα, Αττική / Ελλάδα.
Λέξεις κλειδιά: αρχαία Αθήνα, Ρώμη, Συρία, Αρμενία, Σελευκίδες.
Πρόσθετα στοιχεία: Ο χώρος είναι μεν περιφραγμένος, ωστόσο παραμένει προσβάσιμος και παρατηρήσιμος, συνήθως όλο το 24ωρο.